خبرنگاران چگونه کتاب صاحب پایتخت شد - کی آنلاین

پایتخت کتاب عنوان طرحی است که بر مبنای آن هر سال شهری از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب می گردد. بخش هایی از این طرح از پایتخت دنیای کتاب الگوبرداری شده است اما از نظر ساختار اجرایی همخوانی های زیادی با شرایط فعالیت فرهنگی در ایران پیدا نموده است.

عنوان پایتخت کتاب دنیا از سال 2001 میلادی از سوی سازمان یونسکو به شهری داده می گردد که در جهت تقویت صندلی کتاب و خواندن آن کوشش شایانی نموده باشد. هدف یونسکو این است تا از این طریق در آن سال به اجرای برنامه های فرهنگی مرتبط با کتاب بپردازد و از این راه شوق مطالعه را در مردم ایجاد کند. این انتخاب هیچ جایزه و یا مشوق مالی را برای برگزیده دربر ندارد؛ بلکه تایید بهترین برنامه اختصاص داده شده به کتاب و کتاب خوانی است.

دولت یازدهم بر اساس طرح دنیای و در جهت ترویج سراسری فرهنگ کتابخوانی، تمرکززدایی فعالیت های این حیطه و افزایش سرانه مطالعه به اجرای شکل بومی این طرح در داخل کشور پرداخت بر این اساس انتخاب پایتخت کتاب ایران سال 1393 آغاز شد، با اعلام فراخوان شبکه ترویج کتاب خوانی که زیر نظر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جای دارد و با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی، هر سال شهرهایی که داوطلب دریافت این عنوان هستند، برنامه های خود را ارائه می دهند و داوران با انتخاب بهترین طرح های ارائه شده، پایتخت کتاب را برمی گزینند.

پیمایش مصرف فرهنگی ایرانیان در سال 98 نشان داد نیمی از جامعه ایرانی کتابخوان هستند و هفته ای به طور متوسط 3 ساعت و هفت دقیقه کتاب می خوانند. همین پژوهش به ما می گوید که تنها یک پنجم از جمعیت حاضر در پایگاه های مالی پایین جامعه اهل مطالعه هستند. اگر ما به دنبال توسعه فرهنگی هستیم، باید قبول کنیم این گزاره که تنها نیمی از ایرانیان کتاب می خوانند، مطلوب نیست و این میزان باید ارتقا پیدا کند. این موضوع هم برنامه ریزی می طلبد و هم حرکت در راستا چشم انداز.

طرح انتخاب پایتخت کتاب ایران را با توجه به سند چشم انداز 1404 و تأکید رهبری ایران می توان فرصتی برای مدیریت شهری دربحث ارتقای سطح فرهنگ عمومی و شهروندی دانست. مهم ترین دلیلی که برای اجرای این برنامه ارائه می گردد، ایجاد هماهنگی و همکاری میان نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی فعال در شهرهای کوچک بر سر اجرای فعالیت های مرتبط با کتاب است. طراحان و مجریان این طرح بر این باورند که با چنین طرح هایی می توان به افزایش سرانه مطالعه در بین شهروندان یاری کند.

همچنین این توجیه ارائه می گردد که طرح انتخاب پایتخت کتاب ایران اولین تجربه ملی برای ایران در این زمینه به شمار می رود و این تجربه موجب می گردد به مرور زمان به معیارهای دنیای انتخاب پایتخت کتاب نزدیک شوند. مقامات فرهنگی ایرانی می گویند معیارهای آنان بیشتر به صورت ملی و براساس ساختارها و ظرفیت های بومی تعریف شده است.

پایتخت کتاب برنامه خود را با همکاری همه نهادهای فرهنگی، نظیر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، کتابخانه ملی مرکز استان، نهاد کتابخانه های عمومی کشور، شهرداری ها و... پیش می برد و هر شهر با توجه به قابلیت هایی که دارد، برنامه های گوناگونی را اجرا خواهد نمود.

پایتخت کتاب از میان شهرهای کشور که در فراخوان شرکت نموده اند، برگزیده می گردد؛ شهری که بهترین برنامه های گذشته و بهترین برنامه های پیش بینی شده برای دو سال آینده را داشته باشد. پایتخت کتاب باید زیرساخت های مناسب و برنامه های ترویجی برای کتاب و کتاب خوانی را در برنامه داشته باشد و بتواند در جهت پیشبرد آن ها کوشش کند.

افزایش حدود سه برابری شهرهای متقاضی پایتختی

در نخستین دوره از اجرای این برنامه، 64 شهر با 390 طرح و برنامه به این فراخوان جواب داده و تقاضا داشتند به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شوند. پس از ارزیابی های کارشناسی 10 شهر به مرحله نهایی راه یافتند و به هیات داوران معرفی گردیدند.

هیات داوران با در نظر دریافت اهداف و شاخص های ارزیابی، در اولین مرحله از داوری، شهرهای یزد، بوشهر، گنبدکاووس، نیشابور و اهواز را به عنوان نامزدهای نهایی جشنواره معرفی کرد. در نهایت بر اساس بیانیه هیات داوران پایتخت کتاب ایران، اهواز به دلیل ارائه برنامه های نوآورانه، مشارکت جویانه، مؤثر و منسجم و استفاده از ظرفیت های بخش خصوصی، تشکل های مردمی، صنایع و مراکز ورزشی و فرهنگی، لوح افتخار وزرای کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامی و لوح تقدیر کمیسیون ملی یونسکو را دریافت کرد.

در دومین دوره برگزاری این رقابت 99 شهر در این طرح شرکت کردند. در این دوره شهر نیشابور به عنوان دومین پایتخت کتاب ایران انتخاب شد شهرهای بوشهر، شیراز، یزد، شهرکرد و شهر ری به عنوان شهرهای نامزد پایتخت کتاب ایران معرفی گردیدند.

شهر بوشهر به عنوان سومین پایتخت کتاب ایران و کاشان به عنوان چهارمین پایتخت کتاب ایران انتخاب شدند. همچنین شهر یزد بر اساس شاخص هایی از جمله استمرار فعالیت های ترویج کتابخوانی، ارائه برنامه های خلاقانه، هم افزایی و همگرایی بخش های دولتی و خصوصی و با حمایت مالی برندهای معتبر تجاری خود بعنوان پنجمین پایتخت کتاب ایران معرفی گردید.

ششمین برنامه انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران از ابتدای تیرماه با اعلام فراخوان آن از سوی دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی و ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تمامی نهادها و سازمان های ذی ربط از جمله نهادها و سازمان های دولتی و غیر دولتی همچون نهاد کتابخانه های عمومی کشور، معاونت توسعه مناطق محروم ریاست جمهوری، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، سازمان شهرداری ها و دهیاری ها، ستاد عالی کانون های فرهنگی و هنری مساجد کشور، خانه کتاب، کمیسیون ملی یونسکو، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و شبکه شهرهای دوستدار کتاب و بخش خصوصی و فعالان فرهنگی و تشکل های مردم نهاد آغاز به کار کرد.

با اعلام فراخوان ارسال آثار شهرهای متقاضی شرکت در این طرح، 166 شهر، آثار و مستندات خود را به دبیرخانه مرکزی ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال کردند.

بنا به گزارش دبیرخانه کیفیت آثار ارسالی در این دوره نسبت به دوره های گذشته از رشد قابل توجهی برخوردار بود به گونه ای که داوران مراحل اولیه این طرح برخلاف روال سال های گذشته که 20 شهر را به عنوان شهرهای راه یافته به مرحله نیمه نهایی انتخاب می کردند در این دوره 38 شهر را برای این مرحله انتخاب و به دبیرخانه معرفی کردند و پس از آنالیز آثار در مرحله نیمه نهایی خاتمه پنج شهر اوز، بم، ری، شیراز و رفسنجان به دور پایانی راه یافتند و در نهایت هم شهر شیراز این عنوان را برای سال 99 کسب کرد.

عمده ترین دلیل اجرای طرح پایتخت کتاب را می توان تمرکز زدایی فعالیت های ترویجی از پایتخت عنوان نمود؛ روندی که باعث رقم خوردن و تحول و پویایی فرهنگی شهرهای منتخب پایتخت کتاب شد. این رویداد در طول 6 دوره برگزاری، تحولات و رویدادهای فرهنگی برجسته ای از برگزاری نکوداشت بزرگان ادبی شهرهای پایتخت که تا آن موقع مجالی برای معرفی و ارج نهادن نیافته بودند، گرفته تا انعقاد تفاهم نامه های بین سازمانی در این شهرها در راستا توسعه کتابخوانی و احداث و تکمیل کتابخانه های نیمه کاره و مجتمع های فرهنگی برزمین مانده را تجربه کرد.

کوشش برای توسعه فرهنگ مطالعه حتی شهرها را به ایده پردازی هایی چون راه اندازی پنجشنبه های کتابخوانی یزد، راه اندازی شبکه دوستداران کتاب در اصناف و مشاغل و برگزاری نخستین جشنواره کتاب کودک و نوجوان در کاشان و بسیاری از طرح های ناب دیگر واداشت. مساله ای که حتی در شهرهای نامزدی پایتخت موجب تکاپو و تحولات فرهنگی شد.

پایتخت کتاب اکنون در ششمین ایستگاه بسیار پررنگ تر و بالغ تر از سال های نخستین رو به تکامل می رود تا دنیای شدن را نیز در این چشم انداز محقق کند.